BS Hồ Hải: Đâu là bản sắc văn hóa Việt

Bài viết quá hyay, xin trích dẫn từ Blog BS Hồ Hải


Hôm trước có bạn làm kinh doanh hỏi: "Đâu là bản sắc văn hoá Việt Nam?". Mình suy nghĩ hơn một tháng và lục hết tất cả tàng kinh cát để đi tìm bản chất của câu hỏi này. Hôm nay thấy tạm ổn, nên viết bài để trả lời. Một bài trả lời đáng giá với một chai XO, như lời hứa của bạn ấy. Là vì kinh doanh mà không nắm rõ bản chất văn hoá của một dân tộc, lại đem chuông đi đánh xứ người, khác nào đánh vào khoảng không vô tận. Nên văn hoá không chỉ quyết định sự phát triển, mà văn hoá còn rất quan trọng trong tất cả các mặt của cuộc sống hiện đại.

Đứng về mặt học thuật, văn hoá thế giới chia làm hai loại hình văn hoá du mục và nông nghiệp dựa trên cơ sở phân loại duy lý hay duy tình trong cách tư duy và hành động của cộng đồng dân. Cũng trên cơ sở phân loại ấy, người ta thấy rằng không có một nền văn hoá nào là đồng nhất duy tình hay duy lý. Mà đã có sự pha trộn văn hoá trong quá trình giao lưu văn hoá của các nền văn minh khác nhau thông qua quá trình di dân, chiếm cứ của các dân tộc khác nhau trên thế giới. Cho nên để nhìn ra bản sắc văn hoá của một dân tộc là một điều khó. Dù khó, nhưng nếu dựa trên duy vật luận: "Từ thực tiển khách quan đi vào tư duy trừu tượng. Rồi từ tư duy trừu tượng đem áp dụng vào thực tiển khách quan. Đó là con đường nhận thức chân lý, chân lý khách quan". Chúng ta có thể nhìn thấy được đâu là bản sác văn hoá Việt.

Trên khái niệm văn hoá là thói ăn, nết ở, thuần phong mỹ tục được hình thành và phát triển định hình nên tư duy và hành động của một cộng đồng dân sống trong một vùng địa lý dưới những hình thái xã hội khác nhau. Có thể nhận ra hai loại bản sắc văn hoá Việt rõ ràng, thứ nhất là bản sắc đặc thù của văn hoá Việt hình thành do quá trình lịch sử. Thứ hai là, bản văn văn hoá Việt do ảnh hưởng của sự giao thoa văn hoá thông qua lịch sử dân tộc Việt. Chúng ta thử đi vào từng phần của bản sắc văn hoá Việt.

Ở phần thứ nhất, nét đặc thù đầu tiên của văn hoá Việt là chiến tranh dựng và giữ nước. Hơn một nửa thời gian lịch sử dân tộc Việt là một lịch sử chiến tranh, ngày nay ai cũng rõ. Chiến tranh của người Việt có 2 đặc thù: giữ nước và mở cõi. Từ đó, cách tư duy và hành động của người Việt trông bề ngoài là vẻ hiền lành, chất phát, có nụ cười luôn trên môi đi tiếp xúc. Nhưng trong bản chất là một sự bùng nổ những lề thói có bản chất chiến tranh giữ và cơi nới. Ngày này, từ trong khẩu hiệu của tấm băng rôn trong các lễ hội cũng có không khí chiến tranh, ví dụ như: "Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại". Học cái gì tốt đẹp hơn mà lại phải học chiến đấu? Dĩ nhiên chữ chiến đâu ở đây, không phải ý nói là chiến tranh, mà ý muốn nói sự phấn đấu. Nhưng thay vì sự phấn đấu thì văn hoá bản sắc của chiến tranh làm cho người ta hình tượng hoá sự phấn đấu lên thành từ chiến đấu.

Chúng ta dễ dàng bắt gặp rất nhiều ví dụ cụ thể về bản sắc văn hoá chiến tranh này của dân Việt trong đời sống hằng ngày. Như lái xe ra đường không theo qui định, mà mạnh ai nấy lấn đường làm ách tắc giao thông. Như nhà đã có lề, đường đã có lề, nhưng buôn bán luôn cơi nới ra khỏi lề, xây nhà vẫn thêm hàng rào hay một chút diện tích để lấn lề, v.v...

Đặc biệt, bản chất của chiến tranh mở cõi là thuộc về nền văn hoá du mục, nhưng nó lại được đặt trong một cộng đồng có số đông sống theo văn hoá nông nghiệp. Nên nó có những mâu thuẩn nội tại xung đột trong cách ứng xử văn hoá sống có tính triệt tiêu hơn là thúc đẩy để phát triển đi lên. Vì duy tình không giải quyết thấu đáo vấn đề, mà chỉ theo cảm tính. Trong khi duy lý thì triệt để và sắt máu. Chính vì thế mới có câu chuyện 3 người Việt cùng làm việc thua 3 người Nhật. Và vì thế mới có câu chuyện đám đông vô thức của người Việt rất dễ định hướng đi theo một chiều tư tưởng, dù tư tưởng ấy là cực đoan và phi lý.

Nếu các nhà kinh doanh nắm bắt được bản sắc văn hoá này trong tâm hồn người Việt, họ rất dễ dàng giao thương và chiếm thế thượng phong trong công việc, dù mưu đồ của họ là không trong sáng.

Vấn đề thứ hai trong bản sắc đặc thù văn hoá Việt là, thờ cúng tổ tiên. Có lẽ không ở nơi đâu trong văn hoá nhân loại việc thờ cúng tổ tiên được nâng lên thành một đạo sống làm người như dân tộc Việt. Đến một gia đình bất kỳ, nếu khéo léo, đối tác xin phép thắp cây nhang lên bàn thờ tổ tiên là đánh đúng vào cái văn hoá duy tình trong giao tiếp. Qua nhiều thời đại, các chính khách cũng tận dụng nét đặc thù văn hoá này để định hướng lòng dân. Câu chuyện con rùa hồ Gươm, hay lễ hội đền Trần, v.v... cũng là một biểu hiện cụ thể cho nét văn hoá đặc thù này.

Vấn đề thứ ba của bản sắc đặc thù văn hoá Việt là, văn hoá ẩm thực. Vì quá trình lịch sử mở cõi, lấy ẩm thực làm vị thuốc để chống chọi với bệnh tật ở chốn rừng thiêng nước độc. Nên ẩm thực Việt rất khoa học về mặt dinh dưỡng học lâm sàng: "Ăn là thuốc, ăn đúng là trị bệnh, ăn sai là rước bệnh vào mình". Hãy nhìn cách ăn uống của bác nông dân rất khoa học: sáng sớm trước khi ra đồng ăn thật no, nhưđổ xăng cho xe chuẩn bị đi làm, ăn trưa nhiều để làm việc tiếp, ăn tối vừa phải cho một đêm nghỉ ngơi. Trong các mốn ăn Việt cũng nhiều  tinh bột, rau xanh và chất đạm, nhưng mỡ thì vừa phải giống như một tháp dinh dưỡng trong y học. Ngoài ra, rau xanh Việt không thiếu các vị thuốc như: giá cường dương, rau răm hãm dương, v.v... Các món ăn cũng phối hợp rất khoa học triết lý phương Đông: ăn hột vịt lộn phải ăn với rau răm và muối tiêu. Để liệt kê hết tất cả khoa học ẩm thực Việt thì rất nhiều.

Ở phần còn lại, những bản sắc văn hoá khác, không là đặc thù của người Việt mà là, do sự giao lưu văn hoá mà thành. Trong giao lưu văn hoá ấy có sự giao thoa, sự sao chép nguyên bản rất đa dạng. Ví như, nho giáo với tam cương, ngũ luân một thời gian dài nghìn năm sao y bản chính. Phật giáo là giao thoa văn hoá từ nguyên gốc Ấn độ và nho giáo của Trung Hoa mà thành. Nên phật giáo Việt Nam đỉnh cao được xem là thiền tông, nhưng nhuốm màu mật tông trong thực hành trong cuộc sống.

Tất cả những sự giao thoa và sao y ấy đều có cùng mục đích là phục vụ cho lịch sử hình thành và phát triển địa lý, giống nòi của dân tộc Việt từ Thuỷ Chân Lạp để có bờ cõi như ngày hôm nay. Nó giúp cho tránh được sự đồng hoá của người Trung Hoa phương Bắc mà tạo ra sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt, không bị mất đi, mà ngày càng phát triển về phương Nam.

Trong tất cả những ưu điểm từ giao lưu văn hoá ấy, có một ưu điểm nổi bật của dân Việt là rất biết sống hợp thời khi lịch sử đòi hỏi. Sự thức thời ấy thể hiện qua 2 lần thay đổi chữ viết để thoát Á: lần đầu là thời nhà Tây Sơn, nhờ có La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp kế thừa và phát triển chữ Nôm thay thế cho chữ Hán. Và thời thuộc Pháp có các nhà văn hoá Tự Lực Văn Đoàn đã tiếp sức các vị Linh mục làm ra chữ quốc ngữ ngày nay theo mẫu tự La Tinh cho một ngôn ngữ đơn âm tiết. Một nét văn hoá hiếm thấy ở Chấu Á.

Trong những nhược điểm của giao lưu văn hoá để lại cho dân Việt, thì nhược điểm lớn nhất là sức đấu tranh nội tại của văn hoá du mục duy lý không thắng được văn hoá nông nghiệp duy tình. Nên văn hoá sống dân Việt làm lùn đi dân trí khi đứng trước một sự vật hiện tượng, không được nhìn duy lý triệt để mà, mà được nhìn bằng tư duy duy tình cảm tính nửa vời. Cái nửa vời ấy thể hiện từ tư duy đến hành động thông qua hình thái xã hội qua bao đời.

Để có được một dân tộc và đất nước hùng cường, không gì khác hơn người Việt cần hiểu biết văn hoá đặc thù của mình ở đâu, và kết quả của giao lưu văn hoá ở đâu? Đâu là tinh hoa của 2 miền văn hoá và biết sửa mình. Nếu không lịch sử sẽ lập lại những mảng tối cho đất nước và dân tộc lắm khổ nhục này.

Why China won't rule

Why China won't rule


Thực tế thì bài viết này của ông Robert Skidelsky chủ yếu xoay quanh các giá trị về tư tưởng chứ không phải phân tích về kinh tế, kỹ thuật, thương hiệu.

Về mặt tăng trưởng GDP, nếu Trung Hoa vẫn giữ phong độ phát triển là 8% 1 năm thì đến năm 2017 sẽ vươn lên đứng đầu thế giới. Chi tiêu quân sự cũng tăng trưởng mạnh theo tăng trưởng GDP. Nhờ đó, Trung Hoa được coi là có một sự trỗi dậy, và sự trỗi dậy này có khả năng làm Trung Hoa trở thành siêu cường mới của thế giới hay không? Nếu không thể là siêu cường mới, thì những động thái này mang hàm ý gì? Ẩn ý của tác giả bài viết này muốn nói lên điều gì?

Thực tế thì ngay trong blog này của BS Hồ Hải, đã có không ít bài viết về Trung Hoa với cái nhìn và đánh giá tương tự bài viết này, đó là những bất ổn nội tại của Trung Hoa, giá trị hình thái chính trị, giá trị tư tưởng của các chính khách mà có thể là của cả dân tộc chưa thoát khỏi tư tưởng Khổng Tử và Nho giáo. Có vẻ như những thực trạng và những giá trị văn hóa chính trị này mang lại sử nguy hiểm cho phần còn lại của thế giới hơn là mang lại cho thế giới 1 siêu cường mới với những trách nhiệm nhất định với thế giới (như Mỹ hoặc Liên Xô cũ). Hoặc có thể những động thái gần đây với thế giới bên ngoài chỉ là một cách để Trung Hoa giải quyết các mâu thuẩn nội bộ.

Tác giả bài viết nghiêng về giả thuyết này nhiều hơn: vừa giải quyết mâu thuẫn nội bộ vừa giải quyết ý chí Trung Hoa muốn sự tôn trọng của phần còn lại của thế giới.

Việc giải quyết mâu thuẫn nội bộ, có lẽ không cần nói nhiều hơn, nhưng tại sao Trung Hoa lại có động thái để tìm sự tôn trọng của thế giới? Phải chăng, đó là do Trung Hoa đã cảm nhận sự o ép hay đối phó đáng sợ của siêu cường thế giới Mỹ trong nỗi lo sợ Trung Hoa sẽ vươn lên làm 1 siêu cường đối trọng với họ? Hãy nhớ lại, lần lượt các chân rết của Trung Hoa như Afganistan, Lybia, châu Phi đều đã bị Mỹ chặt đứt, sắp tới có thể là Iran, Syria, trong tương lai có thể sẽ là biển Đông.

Thực tế thì Mỹ và thế giới lại cũng rất cần đến Trung Hoa. Tuy nhiên, khi Trung Hoa không thể tự do, tự mình phát triển được 1 nền kinh tế đứng trên đôi chân mình nhờ khoa học kỹ thuật, sáng tạo, nguồn tài nguyên năng lượng dồi dào thì ai sẽ là người được hưởng lợi lớn hơn cả? Đó phải chăng là những Apple, Sony, IBM, Intel v.v...?

Xung quanh chuyện "kiều nữ bán dâm"

Có lẽ ngoài chuyên mục thể thao và kinh doanh, tôi không nên đọc các mục khác trong VNExpress, nhất là mục Pháp luật, bởi các tin về "hiếp, bán dâm" ngày càng trở nên phổ biến.

Chẳng hạn: http://vnexpress.net/gl/phap-luat/2012/05/nguoi-mau-dien-vien-ban-dam-gia-1-500-usd/

Xét theo góc độ xử lý trật tự xã hội, thì tội môi giới mại dâm là phạm tội hình sự, còn các đối tượng tham gia mua - bán dâm chỉ là dân sự, chỉ bị xử phạt hành chính. Và luật pháp cấm bán dâm, cũng có phần vi phạm trong tuyên ngôn độc lập: "tất cả mọi người được tụ do sống, làm việc, và mưu cầu hạnh phúc". Việc mua, bán dâm đã tồn tại xuyên suốt lịch sử hình thành và phát triển loài người, nó chỉ bị kỳ thị bởi các quan niệm về đạo đức con người, mà quan niệm thì thường là mang tính cảm tính. Với sự tiến hóa của xã hội, tình dục đã không chỉ còn đơn thuần là để duy trì nòi giống, mà nó còn là một nhu cầu tâm sinh lý bình thường của một người bình thường, điều này đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra. Do vậy, ai cũng có quyền được thỏa mãn nhu cầu đó của bản thân miễn là không gây ảnh hưởng đến các cá nhân, tổ chức khác trong xã hội. Mua, bán dâm dựa trên sự tự nguyện của cả 2 đối tượng mua và bán, dựa trên thỏa thuận sòng phẳng nên việc coi nó là phạm tội là 1 góc nhìn cảm tính, thiếu cơ sở khoa học.

Trên thế giới, nhiều nước đã cho việc mại dâm là hợp pháp, một số nước tiên tiến như Nhật, Hàn, tuy luật chưa chính thức thừa nhận mua bán dâm là hợp pháp nhưng chính quyền thường "làm ngơ" cho mại dâm và tạo ra những điểm vui chơi đặc thù (phố đèn đỏ) để các đối tượng mua bán dâm tập trung về đó giao dịch.

Thế còn tại nước ta? Việc phá các vụ án mại dâm chỉ là 1 trong những nhiệm vụ của cơ quan công an, do trách nhiệm thực thi và đảm bảo pháp luật được thực thi của họ. Vậy thì, với những vụ án mà báo chí cố ý làm đình đám như trên, phải chăng làm cho độc giả nghĩ rằng công an đang tập trung mạnh vào việc trấn áp các đối tượng mua bán dâm, mà đặc biệt là các đối tượng sinh viên, nghệ sỹ? Còn những mặt khác đang rất nóng bỏng, nhức nhối như tham nhũng, buôn bán ma túy, buôn lậu, chặt phá rừng, trộm cướp thì sao lâu nay không thấy có vụ nào nổi bật? Phải chăng các báo đài chỉ còn 1 vài cách câu khách mà nó đang trở nên nhàm chán?

Một khía cạnh nữa mang tính xã hội: mua dâm với giá 1500 USD, sinh viên bán dâm giá 2 triệu đồng, người mẫu, diễn viên bán dâm ... Đó là chuyện chẳng có gì là lạ và tại các nước phát triển cũng xảy ra hiện tượng này nhan nhản. Vậy thì sao nó thu hút người đọc? Vì nó gây tò mò? Hay vì nó nhằm mục tiêu phổ biến cho cả xã hội về 1 nghề mới có thu nhập cao và có chút rủi ro?

1 sinh viên, nếu đi làm phụ bán hàng, lương 30 ngàn 1 giờ, nếu đi bán dâm thì giá 1 triệu 1 giờ? Trong 1 số hoàn cảnh khó khăn, thì có lẽ sẽ lựa chọn cho mức giá 1 triệu, thậm chí cao hơn, tại sao không? Nhân phẩm, hay sự ý thức về nhâm phẩm như vậy là có thể định giá, vậy thì còn cái gì là không thể định giá tại xã hội này? Nếu cứ tiếp tục cái tư duy truyền thông này cộng với thói quen tư duy 1 bước của nhiều người Việt, tôi lo lắng rằng những bài báo đáng ra mang tính cảnh tỉnh, giáo dục con người sẽ có tác dụng ngược, là cổ súy cho con người tiến đến các vi phạm.

Bài sau, sẽ bàn về tư duy 1 bước và tư duy 2 bước.

Xung quanh chuyện giá xăng

- Tăng nhanh, giảm nhỏ giọt.
- DN ngành xăng than lỗ

Chỉ với 2 hiện tượng trên, ta thấy gì ở thị trường xăng dầu VN?

Đặc tính của giá xăng dầu: Ai cũng biết, xăng dầu là mặt hàng quan trọng bậc nhất trong nền kinh tế, do vậy, sự biến động về giá có ảnh hưởng đến mọi mặt nền kinh tế của 1 đất nước. Không may là, giá xăng dầu lại phụ thuộc vào giá cả giao dịch trên các sàn GD lớn của thế giới, nơi mà các nước như VN ko thể tác động đến. Sự tăng giảm giá trị của đồng USD, EUR cũng làm cho giá xăng dầu tăng giảm.

Hiện tượng giá xăng dầu tăng, giảm tại VN?
- Phụ thuộc giá thị trường thế giới
- Phụ thuộc vào tỷ giá VND/USD
- Phụ thuộc vào chính sách giá.
- Khác với các nước lớn như Mỹ, châu Âu, giá xăng dầu VN ko phụ thuộc vào nhu cầu sử dụng tăng hay giảm tại VN.

Trong khi nền kinh tế còn yếu, phụ thuộc rất nhiều vào giá cả đầu vào như xăng dầu, nguyên liệu thì chính phủ có có những quy định khắt khe đối với giá xăng dầu là việc hiển nhiên phải có. Việc tìm kiếm lợi nhuận lớn nhờ việc kinh doanh xăng dầu là việc phải chịu nghiêm cấm từ chính phủ để biến cái ngành kinh doanh xăng dầu thành 1 ngành mà không 1 doanh nghiệp tư nhân vì lợi nhuận nào muốn làm, để họ dồn vốn vào các ngành nghề khác. DNNN kinh doanh xăng dầu là hợp lý, thậm chí chỉ cần 1 DN kinh doanh không lợi nhuận là đủ. Các DNNN, sử dụng tiền của CP để kinh doanh, lại còn đòi phải có lợi nhuận cao là điều không thể chấp nhận. Trách nhiệm của họ là cung ứng đáp ứng đầy đủ xăng dầu cho nền kinh tế, và chỉ có vậy. Khi đó, giá xăng dầu tại VN để thả nổi theo giá thế giới, và DN xăng dầu niêm yết giá sao cho họ có 1 khoản chênh lệch cố định đủ để bù lại chi phí vận hành DN. Trong những trường hợp giá xăng dầu tăng quá đột ngột, chính phủ thực hiện hỗ trợ về giá. Đó là 1 mô hình đã thực hiện được tại các nước khác.

Vậy, tại sao ở VN chúng ta không làm? DNNN kiếm tiền để làm gì?

Câu trả lời này, không khó để trả lời.